ناس کورد-
شیکارێکى ئابورى پارێزگاى دهۆک بە "بەدبەخت-ترین پارێزگا" لەرووى بێکارییەوە ناودەبات، ئەوەش بەهۆى تۆمارکردنى بەرزترین رێژەى بێکارى لەسەر ئاستى هەرێم.
کەناڵی ناس کورد لە تێلیگرام جۆین بکە
بەپێی شیکارەکە کە لەلایەن محەمەد حسێن شیکەرەوەى ئابوری ئامادەکراوە، بە پێی دواین راپۆرت و ئاماری رێکخراوی کاری نێودەوڵەتی*، رێژەی بێکاری لە پارێزگای دهۆک ٢٤.١%ە، لە پارێزگای هەولێر ١٧.٧%ە، لە پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجەیش ١١.٩%ە.
ئاماژە بەوەشکراوە، ئەم پارێزگایە گەروی بازرگانی عێراق و هەرێمی کوردستانە لە گەڵ تورکیا، تەنها دەروازەکەی نێوان هەرێم و رۆژئاوای کوردستان دەکەوێتە ئێرەوە، خاوەن هەرە جوانترین و زۆرترین ناوچەی گەشتیاری و دەشتی بە پیتی کشتوکاڵی و روبارو تاڤگەو ئاوە سازگارەکانی عێراق وکوردستانە، هاوکات نزیکەی نیوەی نەوتی هەرێمی کوردستانیش بەرهەم دەهێنێت. کەواتە بۆچی ناتوانێت کار دروست بکات بۆ دانیشتوانەکەی؟
دەقى شیکارەکە:
دهۆک، بەدبەخت-ترین پارێزگایە لە روی بێکارییەوە
بە پێی دواین راپۆرت و ئاماری رێکخراوی کاری نێودەوڵەتی*، رێژەی بێکاری لە پارێزگای دهۆک ٢٤.١%ە، لە پارێزگای هەولێر ١٧.٧%ە، لە پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجەیش ١١.٩%ە. زیاتر لە مانگێکە ئەم راپۆرتە بڵاوبۆتەوە بێ ئەوەی بوبێتە مایەی راچڵەکین و گفتوگۆی نێوەندە سیاسی و میدییاییەکانی کوردستان ئەگەرچی پێنوێنییەکان تا رادەیەکی زۆر نیگەرانکەرو مەترسیدارن.
سەرەتا با لە بەدبەختییەکەی دهۆکەوە دەست پێ بکەین: ئەم پارێزگایە گەروی بازرگانی عێراق و هەرێمی کوردستانە لە گەڵ تورکیا، تەنها دەروازەکەی نێوان هەرێم و رۆژئاوای کوردستان دەکەوێتە ئێرەوە، خاوەن هەرە جوانترین و زۆرترین ناوچەی گەشتیاری و دەشتی بە پیتی کشتوکاڵی و روبارو تاڤگەو ئاوە سازگارەکانی عێراق وکوردستانە، هاوکات نزیکەی نیوەی نەوتی هەرێمی کوردستانیش بەرهەم دەهێنێت. کەواتە بۆچی ناتوانێت کار دروست بکات بۆ دانیشتوانەکەی؟
هەڵبەتە ژمارەکانی هەولێرو سلێمانی وهەلەبجەش هی ئەوە نیە بڵێین دۆخی ئەم پارێزگایانە باشترن. تەنها دەتوانرێت بوترێت مەترسی و نەهامەتییەکانیان تۆزێک کەمترە. ئەگینا هەرکات رێژەی بێکاری لە ٥% ( کە وەک رێژەی بێکاری سروشتی دەناسرێت) ** بەرزتربوو، دەبێت حکومەت و بڕیار بەدەستەکانی وڵات مشوری بخۆن و چارەسەری بۆ بدۆزنەوە.
من نازانم بیانوو پاساوەکانی بەرپرسانی هەرێم چیە بۆ ئەم بێ کارییە ترسناکە. رەنگە بڵێن دهۆک زۆرترین ئاوارەی گرتۆتە خۆ، شەڕی تورکیاو گەریلاکانی پارتی کرێکاران ناوچە گوندنیشینیەکانی چۆڵکردووە و نانهێڵێت سەرمایەو وەبەرهێنان روو لە ناوچەکە بکات، یاخود بەغدا بەشە بودجەی کوردستانی بڕیوە. هەموو ئەم بیانوانە هیچ لەدەرنجامەکان ناگۆڕێت، کە ئەویش ئەوەیە لە هەر ٤ کەسی دهۆکی کە بە دوای کاردا گەڕاون، یەکێکیان بە نائومێدی ماوەتەوەو هێشتا کاری دەست نەکەوتووە.
بە پێی ئامارەکە، هەرە خراپترین پارێزگاکانی عێراق نەینەوایە کە رێژەی بێکاری تیایدا ٣٢.٨%ەو باشترینیش بابلە کە ٥.٥%ە.
هیچ کام لە هەولێر و بەغدا ( کە رێژەکانیان ١٧.٧ و ١٣.٥%ە) لە ناو باشەکاندا نین ئەگەرچی بەشێکی زۆری پارەی عێراق و کوردستانیان تیا خەرج دەکرێت لەبەرئەوەی سەنتەری بیرۆکراسیەتەکەی حکومەتن؛ هاوکات بەرپرسانیشیان هێشتا هەر ئەسیری ئەو عەقڵیەتە رۆژهەڵاتییەن کە پێی وایە پارەخەرجکردن لە باڵەخانەکانی پایتەختدا پێشکەوتن و گەشەکردنی وڵات مسۆگەر دەکات، لانی کەم وێنەیەکی ساختەی گەشەکردن و بوژاندنەوەی ئابوری پیشانی گەشتیارو میوانەکانی سەرۆک دەدات (بڕوانە دەروبەری هەردوو فڕۆکەخانەی هەولێر و بەغدا).
کەواتە گرفتەکە لە کوێدایە؟
تەنها ناونیشانێک کە بکرێت هەموو گرفت و نەهامەتییەکانی ئەم ئابوریە بە بنبەست-گەیشتووەی پیا هەڵواسین، نەبوونی حوکمڕانییەکی باشە. ئەمە دەرەنجامی سیاسەتە گەمژەکانی ئەو سەرکردایەتییە بوو کە لە ڕێگای دامەزراندنی حکومەتەوە دەیویست بێکاری کەم بکاتەوە؛ گەمژەییەک کە ئێستا خۆیشیان و خەلکیشیی گیرۆدە کردووە.
بۆ ئەوەی هەروا لە دۆخی دهۆک-دا نەمێنینیەوە، یان خراپتر نەبین، پێویستە رەوتی ئیشکردنی سیاسییەکان و شێوازی چاوەڕوانییەکانی خەڵکیش بگۆڕدرێن. پێویستە لەمەولا پرسیارەکانمان ببێتە ئەوەی ئەوەی تا چەند ژمارەی پرۆژە پیشەسازی و گەشتیاری و کشتوکاڵییەکان لە هەر ناوچەیەکی کوردستاندا زیادی کردووە لە ماوەی حاکمیەتی فڵان سەرکردە، یان لە ماوەی پاڵەوانبازییەکانی فڵان حیزب و فڵان دارودەستە.
دەبێت پرسیاری ژمارەی ئەو کۆمپانیاو پرۆژە بچوک و مامناوەندییانەیان لێ بکەین کە کارسازو کاسبکارو جوتیاران خستویانەتە سەرپێ. پرسیاریان لێبکەین لەسەر زیادکردنی بڕو قەبارەی وەبەرهێنانی ناوخۆی و بیانی وعێراقی. ئینجا لە کۆتایی ماوەی هەرحکومەت و سەرکردایەتی و حیزبێکدا، پرسیار لە ژمارەی ئەو دەرفەتی کارانە بکەین کە دروستیان کردووە.
لێرەدا گرنگترین پرسیار کە دەبێت ئاراستەی هەر حکومەت و بەرپرسێک بکرێت ئەوەیە کە تاچەند ئەو ژینگەی کارو بازرگانی (Business Enabling Environment ) یان دروست کردووە کە بازاڕ پێویستیەتی بۆ هاندان و ئاسایش و گەشەکردنی کەرتی تایبەت. چیان کردووە بۆ دابینکردنی قەرز بۆ پرۆژە بچوکەکان و بە کام میکانیزم جوڵەی بازرگانیان خێراتر کردووە و چۆن بەرهەمە ناوخۆییەکانیان پاراستووە لە کاڵا هەرزانەکانی وڵاتانی دراوسێ.
وانەیەکی تریش کە لە نەهامەتییەکانی دهۆکەوە فێری ببین ئەوەیە کە هیچ وڵات و ناوچەیەک دەوڵەمەند نابێت لەبەر ئەوەی کە سەرچاوەی سروشتی زۆرەو هەڵکەوتە جوگرافییەکەی گونجاوە. زۆری سامانی سروشتی و هەڵکەوتەی جوگرافی لەبار هیچ بەهایەکی نیە ئەگەر هاوڕێ نەبێت لە گەڵ حوکمڕانییەکی باش و هاوتەریب نەبێت بە وەبەرهێنان لە سەرچاوە مرۆییەکانیدا.
ئەمڕۆ نەک هەر دنیا گۆڕاوە، بەلکو ماناو ڕێگاو هۆکارەکانی هەژاری و دەوڵەمەندیش گۆڕاون، سیاسات و میکانیزمەکانی کار-دروستکردنیش گۆڕاون. دەوڵەمەندەکان ئەوانە نین کە نەوت و کانزاو زەوی بەپیتی کشتوکاڵییان هەیە، بەڵکو ئەوانەن کە دەزانن بە باشی ئیدارەی سەرچاوەکانیان بکەن، سەرچاوە مرۆییەکانیان گەشە پێداوەو میللەتێکی خاوەن عەقڵ و بەهرەو شارەزاییەکانی بازاڕیان دروست کردووە.
کۆبەرهەمی نیشتمانی (GDP) عێراق لە ساڵی ٢٠٢١ (ئەوەی کە هەموو دانیشتوانی عێراق و هەرێمی کوردستان و حکومەتەکانیان لە کاڵاو خزمەتگوزاری بەرهەمیان هێناوە) تەنها ٢٠٧ ملیار دۆلار بوو***. بەڵام کۆمپانیای ئەمازۆن، کە تەنها ئەپێکی کڕین و فرۆشتنە، ٤٨٦ ملیار دۆلاری پەیداکرد**** لەم ساڵەدا. ئەمازۆن وەک دهۆک و عێراق نەوتی نیە، خاکی بەپیت و روبارو سەرچاوەی ئاوی سازگاری نیە، مەرجەعی سیاسی و ئاینی نیە، میلیشیای چەکداری و حیزبی گەندەڵی نیە سەرانە لە خەڵک بسێنێت؛ تەنها عەقڵێکە و بازاڕێکی ئۆنلاینی دروستکردووە بۆ ئەوەی کڕیارو و فرۆشیاری تیا کۆبکاتەوە.
سەرچاوەکان:
* لێرەوە دەتوانیت تەواوی راپۆرتەکە بینیت؛ https://bit.ly/3xvX7Oc
** رێژەی بێکاری سروشتی ٥% لە دۆخێکدا قبوڵ دەکرێت کە هەڵوسان نەبێت و بە گشتی ئابوریەکە لە دۆخێکی ئاساییدا بێت، ئەوەی لە کوردستان و عێراقدا دەگوزەرێت، ئێستا بە هۆی گۆڕانکارییەکانی دوای شەڕی روسیا-ئۆکرانیاوە رێژەی هەڵاوسان زۆر بەرزە.
***: بۆ بینینی قەبارەی کۆبەرهەمی نیشتمانی عێراق لە ٢٠٢١ و ساڵانی پێشتریش، بڕوانە ئەم سایتە: https://bit.ly/3qKHI8S
**** بۆ بینینی داهاتی ساڵانەی ئەمازۆن سەیری ئەم سایتە بکە : https://bit.ly/2H0tbQD
