ناس کورد-
بەگوێرەی ڕووپێوییەکی تایبەت بە هەرزەکارانی عێراق و هەرێم، دەرکەوتووە، زیاتر لە %82ی هەرزەکارانی هەرێم سەڵتن و لە هەرزەکارانی عێراقیش زیاتر مادە کحولییەکان دەخۆنەوە و هەروەها زیاتر لە %60ی ئەوانەشیان کە هاوسەرگیریان کردووە ڕێگری لە منداڵبوون دەگرن.
لە ڕووپێوییەکەدا ئەوەش دەرکەوتووە، %20ی هەرزەکاران و لاوانی هەرێم جگەرە و نێرگەلە دەکێشن و لەوانەش %36یان پێش تەمەنی 15 ساڵی کێشاویانە، ئەوەش هاتووە، زیاتر لە %54ی هەرزەکاران و لاوان ئارەزووی جێهێشتنی هەرێم دەکەن.
بەپێی دوایین خەمڵاندنی دانیشتووان لە دەستەی ئامار بۆ ساڵی 2019 هەرزەکاران و لاوان (تەمەن 10 بۆ 30 ساڵ)، رێژەی 39.5%ی دانیشتووانی هەرێمی کوردستان پێکدەهێنن.
ڕووپێوییەکە لەلایەن دەستەی ئاماری هەرێمی کوردستان و دەزگای ناوەندی ئاماری عێراق بە هاوئاهەنگی رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ دانیشتووان (UNFPA) و یونسکۆ کراوە و رووپێوی هەرزەکاران و لاوانی لە هەرێمی کوردستان کردووە و جیاوازییان لەگەڵ هەرزەکار و لاوانی عێراق لە چەند بوارێکی ژیان دەردەخات.
دەستەی ئاماری هەرێم ئاماژەی بەوەکردووە، نموونەی رووپێوییەکە بەشێوەیەکی یەکسان بەسەر پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان دابەشکراوە، بۆ هەر پارێزگایەک 125 بوار دیاریکراوە و بۆ هەر بوارێکیش پێنج خێزان، واتە کۆی گشتیی بۆ هەر پارێزگایەک 625 خێزان وەرگیراون و رەچاوی هەردوو ژینگەی شارنشین و گوندنشین کراوە.
لە رووپێوییەکەدا 4811 کەس لە تەمەنی 10 بۆ 30 ساڵی بەشدارییان کردووە. 93.2%ی خێزانەکان کە چاوپێکەوتنیان لەگەڵ کراوە خۆجێیین و 6%یان خێزانە ئاوارەکانن و 0.8%یان پەنابەرانن.
ئەنجامی ڕووپێوییەکە:
خشتەی یەکەم؛ باری خێزانیی هەرزەکاران و لاوانی تەمەن 10 بۆ 30 ساڵ
بەگوێرەی ڕووپێوییەکە، 82.6%ی هەرزەکاران و لاوانی هەرێمی کوردستان سەڵتن، بەڵام لە پارێزگاکانی دیکەی عێراق 77.1% سەڵتن و لە بەغداش 79.3% سەڵتن.
ئەوەش دەرکەوتووە، 16.7%ی هەرزەکاران و لاوانی هەرێمی کوردستان هاوسەرگیرییان کردووە، بەڵام لە پارێزگاکانی دیکەی عێراق 22.1% و لە بەغدا 19.4% هاوسەرگیرییان کردووە.
هەر لەو خشتەیەدا دەردەکەوێت، ڕێژەی جیابوونەوەی هاوسەران لەناو ئەو هەرزەکار و لاوانەی هاوسەرگیرییان کردووە لە هەرێمی کوردستان زیاترە، بەشێوەیەک هەرێمی کوردستان بە رێژەی 0.2%ە، بەڵام لە بەغدا و پارێزگاکانی دیکەی عێراق 0.1% بووە.
هاوکات بەگوێرەی ڕووپێوییەکە، ناوەندی تەمەنی یەکەم هاوسەرگیری لە هەرێمی کوردستان 23 ساڵییە، لە بەغدا و پارێزگاکانی دیکەی عێراق 21 ساڵی بووە.
بەگوێرەی ڕووپێوییەکە،ڕێگاکانی ڕێگریکردن لە سکپڕیش لە هەرێم زیاترە بەراورد بە پارێزگاکانی دیکەی عێراق، بەشێوەیەک لە هەرێمی کوردستان 61.3%ی ئەو هەرزەکار و لاوانەی هاوسەرگیریان کردووە ڕێگری لە سکپڕی دەکەن، بەڵام لە بەغدا 39.7% و لە پارێزگاکانی دیکەی عێراق 38.7% بووە.
خشتەی دووەم؛ باری خوێندنی هەرزەکاران و لاوانی تەمەن 10 بۆ 30 ساڵ
بەگوێرەی ڕووپێوییەکە، ئەوانەی ئێستا بەردەوامن لە خوێندن لە هەرێمی کوردستان 60.2%، بەڵام لە بەغدا 55.2% و پارێزگاکانی دیکەی عێراق 51.8% بووە.
هەروەها ئەوانەی هەرگیز پەیوەندییان بە خوێندن نەکردووە، لە هەرێمی کوردستان 2.3%، لە بەغدا 4.6% و لە پارێزگاکانی دیکەی عێراق 5.2% بووە.
خشتەی سێیەم؛ باری خۆراکی هەرزەکاران و لاوانی تەمەن 10 بۆ 30 ساڵ
لەڕووپێوییەکەدا هاتووە، ئەوانەی کێشیان دەپارێزن، لە هەرێمی کوردستان 45.1%، لە بەغدا 70.5% و لە پارێزگاکانی دیکەی عێراق 72.9% بووە.
هەروەها ئەوانەی گرنگی بە کێشیان نادەن، لە هەرێمی کوردستان 11.8%، لە بەغدا و پارێزگاکانی دیکەی عێراق 11.4% بووە.
هاوکات ئەوانەی ژەمی بەیانیان ناخۆن، لە هەرێمی کوردستان 8.2%، لە بەغدا 2.5% و لە پارێزگاکانی دیکەی عێراق 2.9% بووە.
خشتەی چوارەم؛ تەندروستیی دەروونی و کۆمەڵایەتی و کاتە بەتاڵەکان
بەگوێرەی ڕوپێوییەکە،ئەوانەی خوێندن بە گرنگ دەزانن لە هەرێمی کوردستان 39.9%، بەڵام لە بەغدا 33.9% لە پارێزگاکانی دیکەی عێراق 32.5% بووە.
ئەوەش دەرکەوتووە، ئەوانەی تەندروستی بە گرنگ دەزانن و ئەولەویەتی پێدەدەن، لە هەرێمی کوردستان 29.1%، لە پارێزگاکانی دیکەی عێراق 36% و لە بەغدا 39.5% بووە.
هەر بەگوێرەی ڕووپێوییەکە، ئەوانەی ئینتەرنێت و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بە گرنگ دەزانن لە هەرێمی کوردستان کەمترن بەراورد بە عێراق، بەشێوەیەک لە هەرێمی کوردستان 12%یە، لە بەغدا 19.8% و لە پارێزگاکانی دیکەی عێراق 9.9% بووە.
ئەوەش دەرکەوتووە، ئەوانەی گرنگی بە هیچ نادەن، لە هەرێمی کوردستان 1.6%، لە بەغدا 5.6% و لە پارێزگاکانی دیکەی عێراق 4.2% بووە.
هەروەها ئەوانەی پێیانوایە، بە بەراورد بە ساڵی رابڕدوو (2018) بەشێوەیەکی گشتی ژیانیان باشتر بووە، لە هەرێمی کوردستان 59.5%، لە بەغدا 36.9% و لە پارێزگاکانی دیکەی عێراق 41.8% بووە.
هاوکات، ئەوانەی جگەرەیان کێشاوە، لە هەرێمی کوردستان 77.4%، لە بەغدا 77.8 و لە پارێزگاکانی دیکەی عێراق 77.6% بووە.
هەروەها ئەوانەی کحوولیان خواردووەتەوە، لە هەرێمی کوردستان زیاترن بەراورد بە پارێزگاکانی دیکەی عێراق، بەشێوەیەک ڕێژەکە لە هەرێم 6.6%، لە بەغدا 1% و لە پارێزگاکانی دیکەی عێراق 0.9% بووە.
هەروەها ئەوانەی (جگەرە، نێرگەلە، نێرگەلەی ئەلیکترۆنی)ییان کێشاوە، بەهەمانشێوە لە هەرێمی کوردستان زیاتر بوون، بەوپێیەی لە هەرێم 20.2%، لە بەغدا 13.6% و لە پارێزگاکانی دیکەی عێراق 11.3% بووە.
ئەوەش دەرکەوتووە، ئەوانەی پێش تەمەنی 15 ساڵی (جگەرە، نێرگەلە، نێرگەلەی ئەلیکترۆنی)ییان کێشاوە، لە هەرێمی کوردستان 36.6%، لە بەغدا 7.6% و لە پارێزگاکانی دیکەی عێراق 11.3% بووە.
هاوکات، ئەوانەی کاتە بەتاڵەکانیان بە سەیرکردنی بەرنامەی تەلەڤزیۆنی بەسەردەبەن، لە هەرێمی کوردستان 52.1%، لە بەغدا 62.1% و لە پارێزگاکانی دیکەی عێراق 56.1% بووە.
ئەوەش دەرکەوتووە، ئەوانەی دەخوێننەوە، لە هەرێمی کوردستان 54.8% و لە بەغدا 35.1% و لە پارێزگاکانی دیکەی عێراق 26.6% بووە.
خشتەی پێنجەم؛ لاوان و تەکنەلۆژیای زانیاری و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان
لە ڕووپێوییەکەدا دەرکەوتووە، ئەوانەی خاوەن ئامێرە ئەلیکترۆنییەکانن (مۆبایل، کۆمپیوتەر و لاپتۆپ، تابلێت و ئای پاد)، لە هەرێمی کوردستان 84.9%، لە بەغدا 67.5% و پارێزگاکانی دیکەی عێراق 57.9% بووە.
هاوکات، ئەوانەی ئینتەرنێت بەکاردەهێنن، لە هەرێمی کوردستان 72%، لە بەغدا 66.3% و لە پارێزگاکانی دیکەی عێراق 52.3% بووە.
ئەوەش دەرکەوتووە، ئەوانەی ئارەزووی کۆچکردن دەکەن بۆ دەرەوەی وڵات بەهۆی سەختی بارودۆخی ژیان لە وڵات لە هەرێم زیاترن، بەوپێیەی لە هەرێمی کوردستان 54.4%، لە بەغدا 46.4% و لە پارێزگاکانی دیکەی عێراق 45.2% بووە.
جۆری کۆمەڵایەتی و توندوتیژی و ڕۆڵی لەوان
بەگوێرەی ڕووپێوییەکە، %15ی هەرزەکاران و لاوانی هەرێم پێیانوایە، پیاو مافی هەیە لە ژن بدات ئەگەر بەقسەی نەکرد، لە بەرامبەردا لە بەغدا و پارێزگاکانی دیکەی عێراق %18یە.
هاوکات ئەوانەی لەگەڵ فرەژنیدان لە هەرێمی کوردستان %17یە و لە بەغدا %20 و لە پارێزگاکانی دیکەی عێراقیش %18 بوون.
